Tema: A Gaita Gallega - Xoán Manoel Pintos

Deixovos unha selección - que irei actualizando - de poemas e fragmentos do libro A Gaita Gallega do noso Xoán Manoel Pintos. Moi recomendado:

[Aviso é unha edición da Real Academia "Galega" datada en 1981, polo que ten cambios como a supresión dos apóstrofos e poñelo na escritura actual e outros cambios (cambios que non farían con Castelao e Compaña). Se queredes velos cambios completos escribo o texto da edición citada].

A GAITA GALLEGA
tocada polo gaiteiro,
ou sea
CARTA DE CRISTUS
para ir deprendendo
a ler, escribir e falar ben a lengua gallega,
e aínda máis.

---

ADVERTENCIA



Os que pensan que gentes mal escrito1
está con g, poñamos por enxempro;
ou digan que taberna, pan e carne
son termos castellanos non gallegos;
aqueles que sentenzan que jamais1
non é da nosa terra puro termo;
os que dicen que o o de foliada
debe ser u fundándose no vento;
ós que fan máis reparos e murmuran
das letras e palabras en secreto,
suplícolles e rógolles que agarden
e queiran dar vagar e tempo ó tempo.
Si algúns se afán á música da Gaita
e teññen da súa patria o amor desperto,
si saben do idioma algunha cousa
por Dios lla comuniquen ó Gaiteiro2,
que humilde a recibir a súa doutrina
está sin vanidade, si por certo.
POr encanto irá el co seu foliño
seguindo lealmente o seu comenzo,
e si vedes que a erra, a súa plana,
por Dios, que lla enmendedes eu vos prego.
Si vis scire doce. Cacholiñas,
que non se vos esqueza ese preceuto.



---

1 - Antigamente, sobre todo en épocas medievais, o iota gráfico representa o son do x actual. Tamén ocorre o mesmo co g cando vai denantes de e ou i.
2- Supoño que metafóricamente o Gaiteiro será o propio X. M. Pintos e a Gaita será a lingua galega.

---

[...]
- Señor yo soy... de la India
y mi historia es largo cuento
que contaré más despacio
si V. se empeña en saberlo.
Por lo demás diré al punto
que mi nombre no lo niego
soy llamado Pedro Luces...

- To, to, to1. Vamos con tento
que un home con ese nome
pode ser caste do demo.
¿Ti cres en Dios ou non Luces?
¿Ti cres en el ou non Pedro?

- Señor, ¡me muera de hambre
si en Dios de veras no creo!

- Eu non sei que me dá o corpo,
mais como humilde te vexo
dásme lástima e aínda máis
por seres un forasteiro.
En fin, si no'es bo, seralo.
Por ben ou por mal, entendo
que quen torto ande ó meu lado
logo o fago eu pór direito.
Conque vamos, ¿profesar
queres de tamborileiro?

- Si señor. /

-/ Pois jurarás
según costume dos vellos.
¿Ti juras obedecer
para sempre a este Gaiteiro
como teu amo e señor,
según divino direito?

- Si, juro. /

- /¿E ter os oídos
decote mui ben abertos
para ter conta dos chíos
da miña gaita anque lexos
soe entre muitas e toquen
millentas gaitas a un tempo?

- Si, juro. /

-/ Pon ben a cruz.
¿Ti juras e non ó vento
de ter lei ó pan que comas
con muito agradecemento?

- Si, juro. /

-/ Vólveo a jurar.

-Rejuro por Dios del cielo.

- ¿Juras por sempre e resempre
abrazar con grande apego
e non trocar por ningunha
a música do Gaiteiro?

- Si, juro. /

-/ Si o fas así
Dios te deije chegar presto
a soprar algunha gaita
como eu, tamborileiro.
E si non, inda ti vaias
a bater ó teu terreo
que por bo n'o deixarías,
según para min entendo,
e seas peor tratado
que unha besta de arrieiro.

- Amén.

-/ POnte de gionllos,
levanta as mas ante o peito
e bica do ronco a borla
con grande recollimento.
Mentres eu cun palitroque
do tamboril so do pelo
da cabeza che darei
un palitrocazo cheo
máis que aínda che levante
un pote nela pequeno.
Que ferros quentes non gasto
nin tampouco gasto espetos
para marcar os da orde
cal fan outros cabaleiros.
E según me dixo o frade
con quen andei un bo tempo
ó estudio con outros muitos
que estudiaban no convento,
diz que aquelas crismaduas
que facían no pelexo
na hora en que profesaban
algúns vellos cabaleiros
eran por tapar a falta
das virtudes dos traseiros,
e non tendo delas racha
por aquelas conocelos.
Si é mentira ou é verdade
non quero descobrir eso
pois teño cerrado os libros
des que cerrano os conventos.

[...]

---

Volve a repetirse aquí o que EU INTERPRETO como unha metáfora na que o Gaiteiro é o autor, a Gaita a fala e o iniciarse no oficio de Gaiteiro o aprender o galego e adentrarse no rexionalismo.

---

[...]

- ¿Ti ves ese Cristo que está no Cruceiro
cravado e suxeito de mas e de pés?
¿ti velo, Pedriño? Di, cascabeleiro,
¿ti velo alí posto? ¿Ti velo ou n'o ves?

¿Ti seique es daqueles judeus rabuxentos
que alá o azoutaron cos teus bisavós?
¿E vesme facendo ti taes argumentos
de Judas me dando consellos tan bos?

Repórtate, Pedro. Rumía o que falas
non teñamos festa que si ergo de pau
dende agora mesmo para sempre calas
que te deixo teso bourándote a vau.

¿Ti sabes, zafado, por que o mataron
a ese que tes aí diante de ti?
¿As súas verdadees a quen espantaron?
¿Ós bos ou ós malos? Anda, Pedro, di.

- Señor, nadie duda que Cristo fue muerto
porque predicaba la pura verdad,
y sólo tiranos y viles, es cierto,
que lo persiguieron con gran crueldad.

Su santa doctrina era una saeta
que el vicio clavaba y sin remisión,
los hombres perversos formaban la meta
y el tiro seguro iba al corazón.

El hombre que al hombre tenía oprimido,
forjando las leyes de su esclavitud,
miró desde el trono su poder caido
temblando al encanto de aquella virtud.

Aquella que trajo ese mismo enclavado
sin armas ni fuego mas que el de su unción;
aquella palabra que fuera el dechado
mejor en el mundo de Constitución.

[...]

---

Só me queda recomendarvos que leades o libro. Quizabes volva a poñer outros fragmentos calesqueira.

[p.259]

A USURA

Nunha aldea como as máis,
que cae debaixo do ceo
nunha esquina deste mundo,
que está e petoutos cheo,
tirando frente ó naris,
indo para alá en direito,
terra mui ben conocida
por ter os ubres recheos
que cubizan e que monjen

[p. 260]


máis que os nados os alleos,
ubres que non se escurrichan
que sinón ja estaban secos,
había un cura xa andado
que podía ser bo crego
porque non tiña sobriños
nin tiña ama de goberno
nin tampouco comerciaba
nin tampouco era aparceiro
nin tiña de seda a roupa
nin cabalos de recreo
nin andaba vagamundo
nin jogaba ó timbareiro
nin ás cousas deste mundo
lles mostraba muito apego;
que estudiaba día e noite,
enseñaba o evangelio
amostrando a súa conducta
de tal doutrina un espello.
Tiña na porta da casa
escrito un gordo letreiro
que seique dicite in lumine
decía e mais super tecto.
Ja pola esqueira subindo
había outros muitos textos
do capitlo vinte e tres
que predicou S. Mateo.
E nun cadro mui bonito
dentro do seu apousento
líase, libri sapientiae,
todo o capítolo sexto.

[p. 261]

Pois a este cura que digo
tiñalle eu mui gran afeuto
e non perdía sermón
que predicase no tempro.
Inda se me lembra un
que todos adeprendemos cantos fomos a escoitalo
porque o botou en gallego.
Sólo o tema era en latín,
que mo dou copiado el mesmo
e vouno poñer aquí
porque ten poucos carreiros,
e tras el irá o sermón,
mui fiado polos dedos,
con todo aquelo que dixo
o crego nin máis nin menos.

Bene facite et mutuum date, nihil inde sperantes; et
erit merces vestra multa, et eritis filii Altissimi

Luc. cap. 6 v. 35.

Foi sempre noite para os probes sólo,
que pan mui negro sin area de sal
botan nun caldo ben escoado e grolo,
sudando o comen sin facerlles mal.

Inda que é muito, pensan almas duras
que na miseria ceban a codicia,
sin medo a Dios ajuntan brancas suras
para mercar as penas da justicia.

[p.262]

¡Cantos na terra botan o seu millo
para pagar á espiga cada gran!
¡Cantos en coiro miran o seu fillo
que come a fame con prestado pan!

Non vos cansedes torpes usureiros,
non vos cansedes ajuntando o ouro,
que alá na cova non valdrán diñeiros
e só as virtudes serven de tesouro.

Non vos fiedes dos papeles falsos
con que enañás jueces desta terra,
que muitos penden nos fataes cadalsos
injustamente e a vinganza berra.

As vis astrucias de que vos valedes
para pedir o que non emprestastes
son as congoxas que no peito tedes
e a sentencia do que mal levastes.

Si vos gabades de ser bos cristiáns
que dos judeos seguides o enxempro
levando dous por un, malos irmáns,
botade fóra, fóra deste tempro.

Non vos acuitan os lamentos tristes
desa miseria que facés chorar,
almas cativas, porque nunca vistes,
os vosos fillos ir a pordiosar.

Algún de aquí do púlpito estou vendo
que ten roubada a leira do viciño,

[p. 263]

que lla deixou no préstamo gemendo
cal vai no lazo o páxaro do niño.

¡Semente ingrata que bo fruto deches
para outro dono que non semeou!
¡Quixera Dios que como ti creceches,
non creza a pena do que te emprestou!

Tamén eu vin riquisimo aderezo
que fora dado en prenda nun apuro;
mais rescatado nunca foi por eso,
¡cobrar querían dous por cada duro!

Algunhas outras prendas tamén vin
mercar de balde a unha persoa rica:
¡seu dono estaba xa tocando o fin
e aqueles cartos iban á botica!

¡Ah miserables! Cando volva a sorte
a roda inquieta da venal fortuna,
será a conciencia da color da morte,
campana triste tocará importuna.

E si vos vedes en calquer apreto,
sentirés antes de que chegue o mal,
e o sentimento non será indiscreto,
por non haber feito ben en caso tal.

Calquer ladrón de noite polo escuro
sae a roubar compromentendo a vida;
mais o usureiro rouba máis seguro
coa rede de ouro sempre ó sol tendida.

[p. 264]

¿Que importa a lei humana ni'a divina
contra esa praga que a probeza aumenta,
si ja no'hai fe de Cristo na doutrina
si todo está no mundo ja de venta?

Que vaian dar a queixa ó tribunal
os que pagaron unha enorme usura,
que aunque o juez conoza certo o mal
farán as costas bo remedio e cura.

O recibiño ja estará amañado
ou ben testigos que non viron nada
e probarán que sólo o emprestado
se recramou por deuda retrasada.

Aquí os enganos logran vencimentos;
mais non pensés tamén que tal faralla
seralle adoito o terzo sacramento,
porque eso alí non val máis que borralla.

E si fingís pedir a ausolución
sin limpa ter a alma do pecado,
facei de conta que esa confesión
valera máis no habela practicado.

Mui cheos ides para o pé do altar,
como o raposo mainos recibís,
pero o remorso non vos dá vagar
mentres que o roubo non restituís.

[p. 265]

¡Que tolos sodes si pensás mercar
con panxoliñas falsas devociós,
a paz da alma, que non pode achar
quietude oíndo tantas maldicións!

Eu non vos falo por filosofías,
legislación de varios mil saberes,
nin para min hai máis economías
que a lei de Dios, que di nosos deberes.

¡Hipocritas ides rezar os rosarios,
baixando a cabeza polas procesiós,
colgando levades os escapulatorios
e mixiricadas facés nos sermós!

Papades as hostias, sorbedes a misa,
e, mentres, estades alí maginando
como han de quedar sin pan nin camisa
aqueles a quens lles fostes prestando.

Mil golpes de peito na igrexa pegades
á vista das gentes. ¡Que moinas, que doidos!
As roupas dos santos tamén as bicades,
e Dios se está rindo de tales entroidos.

Eu ben vos conozco por máis que pensedes
fugir de vós mesmos con tales sandeces,
que, mentres que o roubo que tes n'o
[poñedes

na man do seu dono, non sirven as preces,

[p. 266]

Infames ja sodes por auto da igrexa
e escumungados ja estades tamén;
terés sepultura de fóra da rexa
a donde se enterran os mortos de alén.

Catai que no'hai bulda de composición.
Perdón tal pecado non ten, que é mui grave,
porque se alimenta de toda aflicción,
o sangre dos probes sugando suave.

¿Non vistes chorando aquel labrador
cos ollos cravados na terra do arado?
Levaralle os bois un ejecutor
dun vil usureiro que o tiña afogado.

Viúdas e orfos e mais retirados
e tod'os que tendes escasos diñeiro
decide, decide, contade cuitados
do modo que aforca ruín usureiro.

De pouco lle sirve seu duro metal
que o tempo co tempo virá a derreter.
Coa chave na man do juício final
verelo roxente no medio a ferver.

Si fillos do Altísimo ser desexades,
prestade sin prezo que ricos seredes;
terásevos conta das vosas bondade,
millenta por unha no ceo acharedes.

Así reza o tema deste meu sermón.
Dios queira o dixese para o voso ben,

[p. 267]

e vos alumiñe súa bendición.
Veredes a groria para sempre, amén

[...]